Tôi vẫn hay nhớ về cái buổi chiều mưa phùn ở Sài Gòn, khi tôi và chồng ngồi giữa đống thùng carton, tranh luận gay gắt về việc có nên đặt bàn thờ gia tiên trong căn hộ mới hay không. Anh ấy, với mái tóc rối bù sau ngày làm việc dài, bảo: “Thôi, nhà nhỏ quá, mình trẻ trung, hiện đại, không cần đâu em.” Còn tôi, lớn lên với những buổi giỗ chạp đầy khói hương và tiếng cười đùa của họ hàng, thì thấy lòng nao nao. Làm sao có thể bỏ qua? Bàn thờ ấy, với tôi, không chỉ là một góc nhà, mà là sợi dây vô hình nối tôi với ông bà, với những câu chuyện tuổi thơ bên nồi xôi gấc thơm lừng. Hôm nay, ngồi viết những dòng này, tôi muốn chia sẻ với bạn – những ai đang băn khoăn tương tự – về câu hỏi muôn thuở: Bàn thờ gia tiên có bắt buộc không? Không phải để áp đặt, mà từ góc nhìn của một người con Việt, vừa giữ nếp cũ vừa thích nghi với nhịp sống mới.
Góc Nhìn Truyền Thống: Bàn Thờ Là “Nợ” Hiếu Hảo Không Thể Bỏ Lỡ
Hãy để tôi kể bạn nghe về bà ngoại tôi – người phụ nữ gầy guộc nhưng mạnh mẽ, luôn dậy từ tờ mờ sáng để lau chùi bàn thờ. Với bà, bàn thờ gia tiên không phải lựa chọn, mà là nghĩa vụ thiêng liêng, như hơi thở hàng ngày. Trong văn hóa Việt, từ bao đời nay, bàn thờ là biểu tượng của lòng hiếu thảo – một trong tứ đức “công, dung, ngôn, hạnh” mà người xưa dạy. Bạn có bao giờ tự hỏi, tại sao các cụ ta lại dành một khoảng không gian trang nghiêm nhất trong nhà cho ông bà tổ tiên? Đó là vì chúng ta tin rằng, linh hồn người đi vẫn ở đâu đó, dõi theo con cháu. Không có bàn thờ, làm sao ta báo ân, báo hiếu? Lễ Tết, giỗ chạp, hay chỉ đơn giản là mùng một rằm, những nén hương ấy như lời thì thầm: “Con cháu vẫn nhớ, vẫn thương ông bà.”
Tôi từng chứng kiến, ở quê nhà, không có bàn thờ là chuyện hiếm hoi, thậm chí bị dị nghị. Theo phong tục, từ thời lập gia đình, con cái phải tách ra một bàn thờ riêng để thờ cúng tổ tiên trực hệ. Đó là cách giữ gìn dòng họ, tránh “mất gốc”. Nhớ lần về quê giỗ ông nội, cả làng quây quần, tiếng cười xen lẫn nước mắt, và tôi nhận ra: Bàn thờ không chỉ là nơi cúng bái, mà là cầu nối cảm xúc. Nếu bỏ qua, ta có đang vô tình cắt đứt sợi chỉ đỏ ấy? Với góc nhìn truyền thống, câu trả lời là có – bàn thờ bắt buộc, vì đó là nền tảng của đạo đức gia đình Việt. Không phải mê tín, mà là sự trân trọng cội nguồn, giúp ta sống có trách nhiệm hơn giữa dòng đời hối hả.
Nhưng rồi, cuộc sống thay đổi, và tôi bắt đầu đặt câu hỏi: Liệu mọi thứ có còn cứng nhắc như xưa?
Góc Nhìn Hiện Đại: Linh Hoạt Hơn, Nhưng Vẫn Giữ Lửa Ấm Trong Tim
Bây giờ, ở thành phố, với những căn hộ chật hẹp và lịch làm việc kín mít, tôi hiểu tại sao chồng tôi lại nghĩ bàn thờ là “xa xỉ”. Bạn có đang sống xa quê, bận rộn với deadline và con cái khóc oe oe, mà chẳng có thời gian lau chùi một góc nhà? Góc nhìn hiện đại bảo rằng, không, bàn thờ gia tiên không bắt buộc theo nghĩa đen. Nó có thể là một ứng dụng trên điện thoại, nơi bạn thắp hương ảo và kể chuyện cho ông bà nghe qua lời cầu nguyện thầm lặng. Hoặc đơn giản, là một bức ảnh gia tiên treo tường, không cần bát hương đầy đủ. Tôi từng đọc về những gia đình trẻ ở nước ngoài, họ giữ truyền thống bằng cách tổ chức “giỗ online” qua Zoom, chia sẻ ảnh cũ và hát ru con bằng giọng ông bà. Hay ho phải không? Đó là cách thích nghi, giữ hồn cốt mà không gò bó.
Từ kinh nghiệm cá nhân, sau cuộc tranh luận ấy, chúng tôi quyết định thử nghiệm: Một bàn thờ mini, chỉ với ảnh thờ và chén nước sạch, đặt trên kệ sách. Không khói hương ngột ngạt, nhưng mỗi tối, tôi vẫn ngồi đó, kể cho con nghe về cụ cố – người hay kể chuyện ma quái để dọa trẻ con. Và lạ thay, lòng tôi bình yên hơn. Góc nhìn hiện đại dạy ta rằng, hiếu thảo nằm ở tấm lòng, không phải hình thức. Nếu bạn ở chung cư cao tầng, hay theo đạo khác, sao phải ép mình? Thay vào đó, hãy thể hiện qua hành động: Gọi điện hỏi thăm bố mẹ, hay dành thời gian về quê quét mộ. Bạn nghĩ sao? Bàn thờ có bắt buộc không, nếu ta vẫn giữ được sự kết nối ấy trong tim?
Dĩ nhiên, không phải ai cũng dễ dàng buông bỏ. Tôi có người bạn, lớn lên ở miền Bắc, vẫn giữ bàn thờ đầy đủ dù sống một mình ở Hà Nội. Cô ấy bảo: “Nó giúp mình không cô đơn.” Còn bạn thì sao? Nếu đang đọc bài này và cảm thấy áy náy, hãy thử bắt đầu nhỏ: Một góc nhỏ trong nhà, hoặc chỉ là lời cầu nguyện mỗi sáng. Đó là cách cân bằng – tôn trọng truyền thống mà không để nó trở thành gánh nặng.
Kết Nối Quá Khứ Và Tương Lai: Lựa Chọn Của Riêng Bạn
Viết đến đây, tôi chợt mỉm cười khi nghĩ về căn hộ của mình bây giờ. Bàn thờ ấy, dù nhỏ bé, đã trở thành nơi con gái tôi học cách cúi đầu chào ông bà mỗi sáng. Nó không bắt buộc theo luật lệ, nhưng với tôi, nó là lựa chọn tự nguyện – một phần của hành trình làm mẹ, làm vợ, làm con. Góc nhìn truyền thống nhắc nhở ta về gốc rễ, còn hiện đại cho phép ta vươn cành. Cuối cùng, bàn thờ gia tiên có bắt buộc không? Không, nếu bạn thấy nó không phù hợp. Nhưng nếu có thể, hãy thử – vì những khoảnh khắc ấm áp ấy, đáng giá hơn bất kỳ không gian nào.
Bạn thì nghĩ gì? Đã bao giờ bạn đối mặt với câu hỏi này chưa? Hãy chia sẻ ở phần bình luận bên dưới, tôi rất mong được nghe câu chuyện của bạn. Chúc mỗi gia đình đều tìm thấy cách riêng để giữ lửa yêu thương, dù là khói hương hay lời thì thầm từ trái tim.